Η Αγία Πελαγία είναι χωριό της κοινότητας Αχλάδας, της δημοτικής ενότητας (τέως δήμου) Γαζίου, του δήμου Μαλεβιζίου, της περιφερειακής ενότητας (τέως νομού) Ηρακλείου, στην περιφέρεια Κρήτης, σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης. Πριν το σχέδιο Καποδίστριας και το πρόγραμμα Καλλικράτης, ανήκε στην επαρχία Μαλεβιζίου του νομού Ηρακλείου, στο γεωγραφικό διαμέρισμα Κρήτης.
Η Αγία Πελαγία είναι παραθαλάσσιος οικισμός στο βορειοδυτικό τμήμα του νομού Ηρακλείου. Βρίσκεται στον δυτικό μυχό του φερώνυμου όρμου, κοντά στο αρχαίο ακρωτήρι Δίον και σε μέσο σταθμικό υψόμετρο 5. Απέχει περίπου 25 χλμ. ΒΔ. του Ηρακλείου.
Ο οικισμός αναγνωρίστηκε το 1971 και προσαρτήθηκε στην κοινότητα Αχλάδας του νομού Ηρακλείου. Με το ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997 αποσπάστηκε από την κοινότητα Αχλάδας και προσαρτήθηκε στον δήμο Γαζίου. Με το ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010 αποσπάστηκε από τον δήμο Γαζίου και προσαρτήθηκε στον δήμο Μαλεβιζίου.
Στην αρχαιότητα η περιοχή ήταν γνωστή ως Πάνορμος. Ανασκαφές δίπλα από το σπήλαιο της Εύρεσης, έφεραν στο φως μινωικά και ελληνιστικά κατάλοιπα, μεταξύ των οποίων μεγάλο ορθογώνιο οικοδόμημα του 4ου αιώνα π.Χ, το Πρυτανείο-Ανδρείο. Ο αρχαιολόγος Στυλιανός Αλεξίου, ταυτίζει την Αγία Πελαγία με την αρχαία Απολλωνία, σύμφωνα με τα ευρήματα. Ήταν από τα σημαντικότερα λιμάνια της Κρήτης κατά την Ενετική περίοδο. Αργότερα οι Οθωμανοί έκτισαν εδώ κι ένα φρούριο, ίχνη του οποίου δεν υπάρχουν σήμερα. Οι Οθωμανοί είχαν ονομάσει τον όρμο της Αγίας Πελαγίας ως Τσανάκ Λιμάνι, επειδή η λεκάνη του θυμίζει πιάτο (τσανάκ= πιάτο). Εδώ άραζε και το θρυλικό πλοίο Αρκάδι κατά την περίοδο της Κρητικής Επανάστασης, για να παρέχει πολεμοφόδια στους επαναστάτες.
Η Αγία Πελαγία, στις αρχές του 20ού αιώνα εξυπηρετούσε την Αχλάδα ως επίνειό της. Σήμερα, είναι από τα πλέον πολυσύχναστα τουριστικά θέρετρα του νομού Ηρακλείου με σημαντική ξενοδοχειακή υποδομή.
Οι υστερομινωικοί τάφοι στη θέση «Κλαδιστός» Το μικρό σπήλαιο της Εύρεσης και το εικονοστάσι της Αγίας Πελαγίας στο βόρειο κομμάτι της παραλίας Το εκκλησάκι της Αγίας Πελαγίας, σε βραχώδη τοποθεσία δίπλα στη θάλασσα Η εκτεταμένη αλλά μικρή σε πλάτος παραλία του χωριού, με χοντρή άμμο και γαλαζωπά νερά Οι παραλίες «Ψαρομούρα», «Φυλακές» και «Γλυφάδα» κοντά στην κεντρική παραλία
Η Αγία Πελαγία, όπως και εκτεταμένες παραλιακές περιοχές της βόρειας Κρήτης από το Ηράκλειο και ανατολικότερα, δέχτηκε πολύ μεγάλες ποσότητες βροχής κατά το διήμερο 15-16/10/2022. Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό με την αδυναμία παροχέτευσης του υδάτινου όγκου προς τη θάλασσα, οδήγησε στην απώλεια δύο ανθρώπων και πολύ μεγάλες καταστροφές στο οδικό δίκτυο και τις επαγγελματικές δομές του οικισμού.
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, εκδ. 1978, 2006 (ΠΛΜ) Εγκυκλοπαίδεια Δομή, εκδ. 2002-4 Οργανισμός εκδόσεων «Ελλάδα», χάρτες (Βαρελάς) Περιοδικό «Διακοπές», εκδ. Δ.Ο.Λ., 2010 eetaa.gr
Παραλία Αγία Πελαγία από τον ιστότοπο https://www.cretanbeaches.com/
